Jedną z najbardziej interesujących, a zarazem tajemniczych (mało znanych) postaci polskiej konspiracji okresu II wojny światowej był pułkownik Józef Teliga (1914-2007). Urodził się w Sarniej Woli blisko Opatowa, swoją życiową drogę zawdzięczał wychowaniu w patriotycznym środowisku przedwojennych Bielin pod Kielcami. Zaowocowało to wykształceniem w Seminarium Nauczycielskim w Kielcach i studiami historycznymi na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Można z całą pewnością stwierdzić, że to właśnie młodzieńcze lata, środowisko akademickie i zdobyta wiedza ukształtowały Józefa Teligę jako świadomego obywatela Rzeczypospolitej. Już w początkach niemieckiej okupacji rozpoczął nawiązywać kontakty ze środowiskiem miejscowej konspiracji. Po zakończeniu kampanii wrześniowej znalazł się w szeregach Służby Zwycięstwu Polski. Później – w Armii Krajowej pełnił funkcję szefa wywiadu w radomsko-kieleckim okręgu „Jodła”. Po zakończeniu II wojny dał się poznać jako działacz społeczny wypełniający swoje powołanie człowieka pracującego dla dobra współobywateli z najbliższego otoczenia. W latach 1945-1946 Józef Teliga należał do organizacji Wolność i Niezawisłość i w dalszym ciągu zajmował się sprawami wywiadu. Nie zapominał także o odległej już historycznej przeszłości ziemi kieleckiej i w sierpniu 1981 r. stanął na czele pierwszego po wojnie Marszu Szlakiem I Kompanii Kadrowej, upamiętniającego czyn niepodległościowy Józefa Piłsudskiego. Pułkownik Józef Teliga brał udział w opozycji niepodległościowej lat 80. XX wieku i jak przystało na działacza społecznego z prawdziwego zdarzenia, organizował związki zawodowe rolników – „Solidarność Wiejską” oraz Ogólnopolski Komitet Obrony Rolników. Można powiedzieć, że był jednym z najdłużej działających czynnie polskich opozycjonistów. Rocznik urodzenia 1914, a więc w czasie tworzenia największego po wojnie ruchu społecznego, dobiegał już siedemdziesiątki. Wprawdzie uniknął aresztowania w chwili wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 r., ale nie uniknął represji władz komunistycznych. Dwukrotnie aresztowany w latach 1983 i 1985 w związku z działalnością prowadzoną wbrew ówczesnej władzy spędził dwa lata w słynnym warszawskim wiezieniu przy Rakowieckiej w Warszawie, którego mury pamiętały wszystkich wybitnych działaczy opozycji przetrzymywanych tutaj po II wojnie światowej. W latach następnych współpracował z Lechem Wałęsą, był w dalszym ciągu czynny w ruchu społecznym i związkach zawodowych. Interesującym epizodem w życiu płk. Józefa Teligi był wyjazd w 1988 r. do Londynu na zaproszenie polskiego rządu emigracyjnego i udział w zjeździe Partii Konserwatywnej pod przewodnictwem premier Margaret Thatcher.

W okresie przełomowych miesięcy roku 1989 rozpoczął starania o przywrócenie Polskiego Stronnictwa Ludowego odpowiadającego założeniom wypracowanym przez premiera Stanisława M Mikołajczyka.
Do końca życia utrzymywał kontakt ze swoimi rodzinnymi stronami, fundował stypendia dla najzdolniejszych uczniów, doradzał w sprawach związkowych, mieszkając w Warszawie godnie reprezentował patriotyczne środowisko swojego pochodzenia.

W roku 2010 Muzeum Historii Kielc udostępniło wystawę czasową poświęconą pułkownikowi, a 21 października 2012 r. w warszawskim kościele św. Katarzyny odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową.

*Wykorzystano teksty z wystawy czasowej poświęconej J. Telidze, w opracowaniu L. Dziedzica z MHK.

Dr Jan Główka
Muzeum Historii Kielc