Dr Jan Główka
Muzeum Historii Kielc

200 lat Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach

   W tym roku mija 200 lat od utworzenia w Kielcach Szkoły Akademiczno-Górniczej, zwanej także Akademią Górniczą. Inicjatorem tego ważnego dla Kielc i nauki polskiej wydarzenia był Stanisław Staszic, ksiądz, uczony, filozof, pisarz, geolog i podróżnik. Całą swoją działalnością dążył do wypełnienia przesłania, które wyraził w sposób następujący: „...głównym przeznaczeniem człowieka tej ziemi jest, aby dobrze czynił ludziom, aby swojemi czynami całego życia starał się ulepszać los swoich bliźnich, los drugich ludzi, aby nawet usiłował, by dobroczynne jego za życia czynów skutki uszczęśliwiały jeszcze pokolenia następne.”
   Pozostawił po sobie to, z czego my, zwykli śmiertelnicy korzystamy po dzień dzisiejszy. Jak pisał profesor Jan Pazdur, Stanisław Staszic, podobnie jak w innych częściach kraju „...zapoczątkował w Kielecczyźnie budowę dróg bitych, regulację rzek, przebudowę miast...”. Zainicjował rozwój Kielc w pierwszych dziesięcioleciach XIX wieku, decydował o rozwoju przemysłu w Zagłębiu Staropolskim. Świadectwem jego działalności są zachowane do dnia dzisiejszego zabudowania dawnej Huty Aleksandra w Białogonie.
   Zgodnie z postanowieniem namiestnika królewskiego z 20 lutego 1816 r., 1 czerwca tegoż roku utworzono Główną Dyrekcję Górniczą, z którą związana była „szkoła górnicza praktyczna w celu kształcenia zdatnych do kopalni urzędników i oficjalistów założona”. Kielecka Akademia Górnicza wzorowana była na istniejących już od połowy XVIII w. europejskich akademiach w Bańskiej Szczawnicy (Schemnitz), Szkole Górniczej w Petersburgu, Szkole Górniczej w Clauzenthal (Clausthal, Dolna Saksonia) i paryskiej „Ecole des Mines”, a przede wszystkim Akademii Górniczej we Freibergu w Saksonii. Istotne z punktu widzenia rozwoju przemysłu metalowego w Zagłębiu Staropolskim było łączenie w kieleckiej uczelni teorii z praktyką. Studenci weryfikowali swoją wiedzę w zakładach białogońskich. Siedzibą Akademii stał się pałac biskupów krakowskich w Kielcach, mieszczący jednocześnie Dyrekcję Górniczą.
   Tradycje szkolnictwa technicznego zapoczątkowane w Kielcach, były kontynuowane jeszcze w dobie niewoli narodowej przez działającą w Warszawie Szkołę Przygotowawczą do Instytutu Politechnicznego (1826-1831), Szkołę Politechniczną we Lwowie (1877), Warszawski Instytut Politechniczny (1898), Szkołę Mechaniczną H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, Politechnikę Warszawską (1915). W latach II Rzeczypospolitej poza uczelniami we Lwowie i Warszawie rozwijała się Akademia Górnicza w Krakowie (1919, a w 1922 r. obok Wydziału Górniczego powstał także Wydział Hutniczy), kontynuująca tradycje kieleckiej Akademii. Obecnie do tamtych szczytnych tradycji nawiązuje Politechnika Świętokrzyska w Kielcach, której kampus uhonorowano posągiem Stanisława Staszica, odsłoniętym w trakcie obchodów 50. rocznicy powstania uczelni.
   W kieleckich zbiorach muzealnych i archiwalnych można odnaleźć wiele śladów łączących tradycje przemysłowe Zagłębia Staropolskiego i wyższe szkolnictwo techniczne z postacią Staszica. W Muzeum Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kielcach od 1908 r. gromadzono pamiątki związane z przemysłem staszicowskim, a wśród nich znajdowały się: „…kilof górniczy z herbem Pobóg, znaleziony w dawnych łomach kalcytu obok cmentarza”; „…wyciąg z akt śledczych w sprawie zabrania /przez powstańców/ gotowizny i materiałów we wschodnim okręgu górniczym 13 listopada 1865”; „medal cynkowy na otwarcie w r. 1817 huty Aleksandra w Białogonach”; skrzynka dębowa z wiekiem inkrustowanym przedstawiającym w 3 łukach św. Barbarę, godła górnicze i herb Kielc. Inkrustacje wykonał prezydent Garbiński”; „Staszic St., Carta geologica totius Poloniae, Moldaviae, Transilvaniae et partis Hungariae, et Valachiae, 1806”; „Materiały z uroczystości i odsłonięcia pomnika Staszica 2 września 1906 r.,”; „plany m. Kielc, Jeden z r. 1823 z podpisem Staszica na wałkach...”.
   W Muzeum Narodowym w Kielcach przechowywany jest zabytek rękopiśmienny związany z postacią Staszica, a mianowicie list uczonego z 1824 r. do ówczesnego naczelnika obwodu kieleckiego, a późniejszego gubernatora kieleckiego Antoniego Walewskiego. Ponadto znajdziemy tu eksponaty związane z tradycją staszicowską, a wśród nich „Plan całej przestrzeni dóbr i lasów około miasta Kielc z województwa krakowskiego i sandomierskiego na rzecz górnictwa i fabryk rządowych przeznaczonych” z 1830 r. oraz „Kronikę Białogońską” z lat 1842-1882, czyli „Opis geograficzno-historyczny i statystyczno-techniczny Zakładów Rządowo-Górniczych w Oddziale Białogon”.
   Część stałej wystawy historycznej w Muzeum Historii Kielc poświęcono postaci Stanisława Staszica i tradycjom przemysłowym Zagłębia Staropolskiego, aktualnym szczególnie w roku jubileuszowym.